Ψυχογενής Ορθορεξία: 

Μια νέα διαταραχή διατροφικής συμπεριφοράς

Στον απόηχο της επιδημίας της παχυσαρκίας, μια πολιτισμική αλλαγή έχει αρχίσει, η οποία τονίζει την ίδρυση υγιεινών διατροφικών συνηθειών ως ένα τρόπο για την επίτευξη απώλειας βάρους (Bosi, Camur & Güler, 2007; Mathieu, 2005). Πολλοί θα υποστήριζαν ότι αυτή η μετατόπιση προς μια σημαντική πτυχή του υγιεινού τρόπου ζωής είναι μια θετική έκβαση της επιδημίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ορισμένοι κλινικοί γιατροί έχουν αναφέρει ανεπίσημα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ένα υποσύνολο του πληθυσμού που ακολουθεί υγιεινές διατροφικές συνήθειες ενδέχεται να οδηγηθεί σε αρνητικές σωματικές, ψυχολογικές, και κοινωνικές συνέπειες.

 

Η νέα αναδυόμενη διατροφική διαταραχή, ψυχογενής ορθορεξία προτάθηκε για πρώτη φορά ως μια διαταραχή από τον Steven Bratman, έναν θεράποντα ιατρό εναλλακτικής ιατρικής και αποτελείται από μια παθολογική εμμονή για βιολογικά καθαρά τρόφιμα, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν περιορισμούς, και να οδηγήσουν σε έμμονες ιδέες σχετικά με τα τρόφιμα, συναισθηματική δυσαρέσκεια και έντονη κοινωνική απομόνωση. Αυτό δεν είναι μια θεραπευτική αγωγή απώλειας βάρους, αλλά μια τεράστια φοβία για την κατανάλωση μόνο "καθαρών" τροφίμων.

 

Έχοντας ψυχογενής ορθορεξία δεν σημαίνει μόνο ότι οι άνθρωποι έχουν εμμονή με την κατανάλωση "υγιεινών προϊόντων", αλλά επίσης, έχουν μια συγκεκριμένη στάση προς τη τροφή, συγκεκριμένα ετοιμάζουν το φαγητό τους με έναν ορισμένο τρόπο (Donini, Marsili, Graziani, Imbriale & Cannella, 2004) καθώς και αποφεύγουν την κατανάλωση ορισμένων τροφίμων δεδομένου ότι τα θεωρούν επιβλαβή για την υγεία τους. Η ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν είναι πιο σημαντική από τις προσωπικές αξίες, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την καριέρα και τις κοινωνικές σχέσεις. Στην πραγματικότητα, η επιθυμία για κατανάλωση υγιεινών τροφών δεν είναι μια ενοχλητική συμπεριφορά από μόνη της, και το μόνο που ορίζεται ως ψυχογενής ορθορεξία είναι όταν ένα άτομο παραιτείται της κανονικής του ζωής και καθημερινότητας.

Τα άτομα με ορθορεξία είναι πιθανό να αποφεύγουν τα τρόφιμα τα οποία μπορεί να περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή γενετικών τροποποιημένων συστατικών, ανθυγιεινά λιπαρά τρόφιμα ή εκείνα με πολύ αλάτι ή πάρα πολλή ζάχαρη και άλλα συστατικά. Η διαμόρφωση της καθημερινής διατροφής, η οποία καταλαμβάνει πολύ χρόνο, θα μπορούσε να χωρίζεται σε τέσσερις φάσεις (Mathieu, 2005). Το πρώτο τμήμα είναι αφιερωμένο στην ανήσυχη και προσεχτική σκέψη σχετικά με το τι θα φάει το άτομο εκείνη την ημέρα ή την επόμενη. Η δεύτερη φάση αφορά την πλήρη και υπερκριτική απόκτηση του κάθε συστατικού. Η τρίτη φάση αναφέρεται στην μαγειρική προετοιμασία αυτών των συστατικών, η οποία πρέπει να αποτελείται από τεχνικές και διαδικασίες που δεν συνδέονται με κινδύνους για την υγεία. Το τέταρτο στάδιο είναι το στάδιο της ικανοποίησης, της άνεσης ή της ενοχής που βασίζεται στην κατάλληλη εφαρμογή των τριών προηγούμενων φάσεων. Εάν οποιαδήποτε από αυτές τις φάσεις δεν είναι εφικτές ή δεν είναι δυνατόν να συμμορφωθεί με αυτές τις τελετές, ένα αίσθημα ενοχής και ανησυχίας για την παραβίαση θα εμφανιστεί.

 

Μερικοί άνθρωποι είναι τρομοκρατημένοι με τις ανθυγιεινές τροφές και αυτό οφείλεται σε μια γενετική προδιάθεση, την τελειομανή προσωπικότητα, στην παραπληροφόρηση ή στις κοινωνικές πιέσεις (Mac Evilly, 2001). Οι υψηλότερες ομάδες κινδύνου που μπορεί να αναπτύξουν ψυχογενή ορθορεξία είναι οι γυναίκες, οι έφηβοι, οι άνθρωποι που αθλούνται (Arusoĝlu, Kabakçi, Köksal &  Kutluay Merdol, 2008), οι γιατροί και οι φοιτητές της ιατρικής (Fidan, Ertekin, Işikay, Kirpinar, 2010).

 

Τα άτομα με ορθορεξία πιστεύεται ότι υποφέρουν συχνά με την εμπειρία της κοινωνικής απομόνωσης ως αποτέλεσμα του τρόπου ζωής τους. Για παράδειγμα, τα άτομα με αυτόν τον τρόπο ζωής μπορούν να αισθανθούν την ανάγκη να φέρουν τα δικά τους τρόφιμα που πληρούν το εξιδανικευμένο διαιτητικό σχήμα τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα άτομα μπορούν να αποφασίσουν να μην τρώνε με άλλους, ως αποτέλεσμα της αποφασιστικότητάς τους να τρώνε μόνο ορισμένα είδη τροφίμων. Επίσης, μπορεί να αρχίσουν να αισθάνονται ηθικά ανώτεροι σχετικά με τις διατροφικές επιλογές τους, αυξάνοντας έτσι την κοινωνική απομόνωση, καθώς οι υπόλοιποι δεν καταλαβαίνουν τη συντριπτική  σύνδεση των τροφίμων με την αυτο-αντίληψη αυτών των ατόμων (Bratman, 2000, Mathieu, 2005).

 

Ένα άτομο που πάσχει από ορθορεξία θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι αυτός / αυτή έχει ένα πρόβλημα σχετικά με τη διατροφική συμπεριφορά, να κατανοήσει ότι η ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνονται δεν είναι ο μόνος παράγοντας που καθορίζει την υγεία και να μάθει να τρώει χωρίς να πέσει σε εμμονή. Η θεραπεία της ορθορεξίας απαιτεί μια διεπιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει γιατρούς, ψυχοθεραπευτές και διαιτολόγους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία σε συνδυασμό με εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (όπως σερτραλίνη, φλουοξετίνη και παροξετίνη), μπορεί να είναι χρήσιμη στη θεραπεία των ατόμων με ορθορεξία.

 

Αξίζει, επίσης να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με άλλους ασθενείς με διατροφικές διαταραχές, άτομα με ορθορεξία τείνουν να ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία, εξαιτίας της ανησυχίας τους για την υγεία τους και αυτο-φροντίδας. Η επικοινωνία με το άμεσο περιβάλλον των ασθενών και την προώθηση της διατροφικής εκπαίδευσης είναι ουσιώδη στοιχεία για την επίτευξη της τελικής λύσης στο πρόβλημα.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Arusoĝlu G, Kabakçi E, Köksal G, Kutluay Merdol T.(2008). Orthorexia nervosa and adaptation of ORTO-11 into Turkish. Turk Psikiyatri Derg., 19(3): 283–291.
• Baĝci Boci AT, Çamur D, Güler c. (2007). Prevalence of orthorexia nervosa in resident medical doctors in the faculty of medicine (Ankara, Turkey). Appetite; 49(3): 661–666.
• Bratman S. (1997). Original essay on orthorexia [Internet]. Yoga Journal, Oct. [updated 2010 June 2; cited 2011 June 8]. Available from: www.orthorexia.com/?page_id=6
• Donini LM, Marsili D, Graziani MP, Imbriale M, cannella c. (2004). Orthorexia nervosa: A preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eat Weight Disord.; 9(2): 151–157.
• Fidan T, Ertekin V, Işikay S, Kirpinar I. (2010). Prevalence of orthorexia among medical students in Erzurum, Turkey. compr Psychiatry., 51(1): 49–54.
• Mac Evilly c. (2001). The price of perfection. Nut Bull., 26(4): 275–276.
• Mathieu J. (2005). What is orthorexia? J Am Diet Assoc., 105(10): 1510–1512.
• Varga M, Máté G. (2009). The relationship of profession and tendency to orthorexia nervosa in a Hungarian sample. The 17th International conference on Eating Disorders; Oct 22–24; congress centrum Alpbach, Tirol, Austria. Abstract book. p. 57.

Βαλέρια Κιλαμπέρια

Ψυχολόγος, MSc.