Τι είναι η Τροποποίηση Συμπεριφοράς;

Τί είναι η τροποποποίηση συμπεριφοράς;

Από τη Βαλέρια Κιλαμπέρια, M.Sc. Ψυχολογία, ABA Θεραπεύτρια

Τι είναι η τροποποίηση συμπεριφοράς;

Ο όρος «τροποποίηση της συμπεριφοράς», είναι η ανταμοιβή μιας καλής συμπεριφοράς. Δεδομένου ότι τα παιδιά στη πρώιμη παιδική ηλικία της ζωής τους δεν έχουν αναπτυχθεί γνωστικά αρκετά για να κατανοήσουν την έννοια της συνέπειας, είναι καλύτερα να ανταμείβεται η καλή συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η καλή συμπεριφορά και να αυτοματοποιείται.

Η τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι ένα από τα πέντε βασικά είδη παιδικής πειθαρχίας. Βασίζεται σε μια βασική αρχή που καθοδηγεί πολλές στρατηγικές πειθαρχίας. Είναι μια αρκετά απλή διαδικασία που χρησιμοποιεί συμπεριφορική προσέγγιση για να εξηγήσει την επιστήμη πίσω από την αλλαγή συμπεριφοράς.

Όταν πρόκειται για πειθαρχία, οι γονείς μπορούν να εφαρμόσουν αυτή την αρχή, ενίσχυση για να ενθαρρύνουν την καλή συμπεριφορά ώστε να επαναληφθεί και την τιμωρία για να αποθαρρύνουν την αρνητική συμπεριφορά για να εξαλειφθεί.

Η τροποποίηση της συμπεριφοράς αποτελείται από τέσσερις κύριες συνιστώσες θετική ενίσχυση, αρνητική ενίσχυση, θετική τιμωρία και αρνητική τιμωρία. Είναι πιθανό ότι οι περισσότεροι γονείς χρησιμοποιούν κάποια από αυτά τα στοιχεία ως μέρος της στρατηγικής τους πειθαρχίας ήδη.

Η τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να αντιμετωπιστεί μια σειρά από δύσκολες συμπεριφορές. Μπορεί ιδιαίτερα να είναι αποτελεσματική σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ, αυτισμό ή εναντιωματική/αντιθετική προκλητική διαταραχή.

Θετική τιμωρία

Η τιμωρία χρησιμοποιείται για να σταματήσουν οι αρνητικές/ακατάλληλες  συμπεριφορές. Αν και προκαλείται σύγχυση όταν αναφερόμαστε στη τιμωρία ως θετική, στην εξαρτημένη μάθηση, θετική σημαίνει πρόσθεση μιας επίπτωσης που θα αποτρέψει το παιδί από την επανάληψη της ακατάλληλης συμπεριφοράς. Φυσικά, όταν πρόκειται για πειθαρχία, είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ συνέπειας και τιμωρίας.

Θετικές τιμωρίες είναι απαραίτητες για τη δημιουργία μια υγιούς πειθαρχίας, αλλά δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε αυτές και μόνο. Όταν τα παιδιά λαμβάνουν θετική τιμωρία πάρα πολύ συχνά, μπορεί να αρχίσουν να επικεντρώνονται περισσότερο στην οργή προς τους γονείς τους για την τιμωρία αντί πραγματικά να μαθαίνουν από τα λάθη τους και να επικεντρώνονται στο πώς να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.

Ειδικά παραδείγματα των θετικών τιμωρίας περιλαμβάνουν :

• Οι γονείς δίνουν στο παιδί να κάνει επιπλέον δουλειές όταν εκείνο έχει πει ψέματα ότι καθάρισε το δωμάτιό του.
• Ένας έφηβος θα αντιμετωπίσει φυσικές συνέπειες, όταν οι γονείς του τού επιτρέψουν να πάει στο σχολείο χωρίς να ετοιμάσει την εργασία του με αποτέλεσμα να μηδενιστεί.
• Ένα παιδί «ορκίζεται» και οι γονείς του τού λένε να γράψει 100 φορές ότι δεν θα ορκιστεί ξανά.

Ένα από τα πιο συχνά παραδείγματα θετικής τιμωρίας είναι το ξύλο. Υπάρχουν ποικίλλες έρευνες, οι οποίες αναφέρουν πως το ξύλο μπορεί να είναι επιβλαβές για τα παιδιά και να αυξήσει την επιθετικότητα αλλά και άλλα προβλήματα συμπεριφοράς. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί εναλλακτικοί τρόποι που δεν συμπεριλαμβάνουν τη φυσική πειθαρχία.

Αρνητική τιμωρία

Η αρνητική τιμωρία στοχεύει στη καταστολή ή μείωση συμπεριφορών αφαιρώντας το επιθυμητό μετά από την εκδήλωση ακατάλληλης συμπεριφοράς. Οι περισσότεροι γονείς είναι εξοικειωμένοι με αυτό το είδος της τιμωρίας. Τέτοια παραδείγματα συμπεριλαμβάνουν:

• Το μεγαλύτερο αδερφάκι χτυπάει το μικρότερο, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο να μην δει το αγαπημένό του κινούμενο σχέδιο.
• Ο έφηβος δεν γυρίζει στην ώρα του σπίτι, οι γονείς κρατάνε το κινητό τηλέφωνο.

Πρέπει να σημειωθεί πως η έρευνα έχει δείξει πως οι θετικές συνέπειες είναι πιο ισχυρές από τις αρνητικές στην βελτίωση της συμπεριφοράς. Επομένως, προτείνονται οι θετικές συνέπειες να δοκιμάζονται πριν των αρνητικών.

Θετική ενίσχυση

Η ενίσχυση χρησιμοποιείται ως κίνητρο για την αύξηση μιας κατάλληλης συμπεριφοράς. Το κίνητρο (stimulus) μπορεί να είναι οτιδήποτε που αρέσει στο παιδί (π.χ. κινούμενο σχέδιο, παιχνίδι, φαγητό ή ενδυμασία) ή λεκτική ενίσχυση (π.χ. «Μπράβο»). Η θετική ενίσχυση λειτουργεί με την παρουσία του επιθυμητού αφότου εκδηλωθεί μια επιθυμητή συμπεριφορά, κάνοντας τη συμπεριφορά αυτή να εκδηλώνεται περισσότερο στο μέλλον.

Παραδείγματα θετικής ενίσχυσης:

• Η μητέρα επιβραβεύει λεκτικά (θετικό κίνητρο) το παιδί της που ετοίμασε τα μαθήματα του (συμπεριφορά).
• Το μικρό αγόρι λαμβάνει 5 ευρώ (θετικό κίνητρο) για κάθε Α που θα πάρει στον έλεγχο του σχολείου (συμπεριφορά).
• Ο μπαμπάς δίνει στη κόρη του καραμέλες (θετικό κίνητρο) επειδή εκείνη τακτοποίησε τα παιχνίδια της (συμπεριφορά).

Χρησιμοποιείστε θετική ενίσχυση για να ενθαρρύνετε όποιες συμπεριφορές θέλετε το παιδί σας να επαναλάβει. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών μπορεί να είναι:

• Καλοί τρόποι (π.χ. ευχαριστώ-παρακαλώ)
• Περιμένοντας υπομονετικά
• Ακολουθώντας οδηγίες
• Η άμεση συμμόρφωση σε οποιοδήποτε αίτημα

Η θετική ενίσχυση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς. Διαμορφώνοντας συμπεριφορές σημαίνει παρέχοντας θετική ενίσχυση για μικρά βήματα που το παιδί μπορεί να κάνει για να δουλέψει για μια καλή συμπεριφορά. Για παράδειγμα, αν θέλετε ο 5-χρονος γιος σας να φέρεται πιο υπεύθυνα, παρέχετε θετική ενίσχυση για μικρές εργασίες, όπως να τοποθετήσει το πιάτο του στο νεροχύτη ή να μαζέψει τα ρούχα του από το δάπεδο.

Αρνητική ενίσχυση

Η αρνητική ενίσχυση συμβαίνει όταν ένα συγκεκριμένο κίνητρο (συνήθως απωθητικό κίνητρο) έχει αποσυρθεί μετά από την εκδήλωση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Η πιθανότητα εκδήλωσης αυτής της συμπεριφοράς ξανά στο μέλλον είναι αυξημένη λόγω της απόσυρσης της αρνητικής ενίσχυσης.

Η αρνητική ενίσχυση δεν πρέπει να θεωρηθεί ως διαδικασία τιμωρίας. Με την αρνητική ενίσχυση, αυξάνεται μια συμπεριφορά, αντιθέτως με τη τιμωρία, μειώνεται μια συμπεριφορά.

Τα παρακάτω είναι παραδείγματα αρνητικής ενίσχυσης:

• Η Ελισάβετ πλένει τα πιάτα (συμπεριφορά) για να αποφύγει τη γκρίνια της μαμάς της.
• Ο Παναγιώτης μπορεί να σηκωθεί από το τραπέζι (αρνητικό κίνητρο) όταν φάει 2 κομμάτια μπρόκολο (συμπεριφορά).

Σκεπτόμενοι την ενίσχυση, πάντα να θυμάστε πως το τελικό αποτέλεσμα είναι να προσπαθήσετε να αυξήσετε τη συμπεριφορά, εναντιθέτως η τιμωρητική διαδικασία χρησιμοποιείται στη μείωση συμπεριφοράς. Πάντα να θυμάστε, στη θετική ενίσχυση προσθέτουμε κάτι θετικό, ενώ στην αρνητική ενίσχυση απομακρύνουμε κάτι αρνητικό ώστε να αυξήσουμε την ανταπόκριση και στις δύο περιπτώσεις